در میان خدایان اساطیری ایران باستان، ایزدی است به نام “وَیو” یا همان “وای” به زبان فارسی قدیم، که لفظ آن امروزه نیز مستعمل است. “وای” هر گاه دست اندرکار شود، بسیار شگفتی‌ساز و شگفت‌آور است، چه به خوف و وحشت، و چه به نوید و رحمت. زیرا این ایزد اساطیری، دو بُنی است.

“وایِ وِه” (وایِ خوب) و “وایِ وِت” (وایِ بد). بد است برای بدبینان، و خوب است برای خوب‌بینان. این بدان معنی است که “وای” دارای وجهی آسمانی و وجهی زمینی است و آوردگاهش میان زمین و آسمان است. او را ایزد جوّ و روح باد نیز گفته‌اند. در فرهنگ اساطیری، “وای” را، هم گیرنده جان و هم دهنده جان دانسته‌اند. در گیرندگی‌اش، هم‌چون جنگاوری بدون ترحم است و هنگام دهندگی، با مهر و محبت. به نظر می‌رسد که واژه “وَاو” در لاتین؛ که کلمه تعجب است، از نام همین ایزد اساطیری ایران گرفته شده باشد. وقتی به اوصاف چنین اسطوره‌ای دقت می‌کنی، می‌بینی که شبیه انسان است اما نه هر انسانی. بلکه انسان بیدار شده و رسیده به فطرت خویش. انسان نیز ترکیبی از آسمان و زمین، نور و ظلمت، فرشتگی و دیوی است. و با این حال شگفت‌آورترین و تاثیر گذارترین موجودی است که پایش بر زمین و سرش بر آسمان است. “ما بَینَهُما” است. چنین انسانی حائل بین زمین و آسمان است. رابطی حیاتی مابین دو عالَم ثقیل و لطیف. حکایات اساطیری با آن‌که در نگاه اول افسانه به نظر می‌رسند اما باید دانست که زبان اسطوره، زبانی استعاره‌ای است و آنان که اسطوره‌خوان‌اند، برای کشف مفاهیم آن، ضرورتاً باید رمزگشایی از حکایات اساطیری را بیاموزند.

مسعود ریاعی

کانال تلگرامی تریبون شهر