سیری در رسوم گذشته البرزیان در نوروز

اشاره:

پای “نوروز” که به میان می‌آید، بسیاری از رسوم زیبا در اذهان جلوه‌گر می شود؛ چهارشنبه سوری، آخرین شب جمعه سال و زیارت اهل قبور و سفره هفت سین و… برخی رسوم در شهرهای مختلف کشور، مشترک هستند اما اغلب شهرهای و روستاهای این زاد و بوم، رسوم زیبایی برای خود در نوروز دارند.

کرج، در سال‌های اخیر به دلیل حجم بالای مهاجرت‌ها، به عنوان “ایران کوچک” شناخته می‌شود. از همین رو به طور واضح می‌توان فهمید که فرهنگ‌های اقوام مختلفی که از سرتاسر ایران به کرج آمده‌اند در این شهر نمود دارد. لذا می‌توان به جرات گفت که اکثر قریب به اتفاق ساکنان استان البرز و به طور مشخص، کرج بومی نیستند. در واقع می‌توان این طور نتیجه گرفت که به نوعی رسم و رسوم ایام خاص سال در کرج نیز غیر قابل تعریف است، مگر آن که به گذشته‌ها سفر کنیم و از آداب و رسوم کهن نوروز این شهر سخن به میان آوریم.

البته پرواضح است که استان البرز، تنها منحصر به کرج نمی‌شود بلکه جای جای شهرها و به ویژه روستاهای ساوجبلاغ، اشتهارد، نظرآباد، فردیس، طالقان و جاده چالوس از رسوم خاصی در آیین نوروز باستانی برخوردارند که مانند حال و روز فعلی اکثر مناطق کشور، بسیاری از آن‌ها دیگر اجرا نمی‌شوند.

حمید رضاپور

دبیر تحریریه خبر

به پیشواز بهار و نوروز رفتن در گذشته، حال و هوای باشکوهی داشته، چرا که رسوم مختلفی با حکمت‌ها و داستان‌های ویژه برپا بوده و از سویی همراهی تمامی اعضای خانواده نیز بر جذابیت‌های روزهای پایانی سال و آغازین سال نو افزون می‌کرده است.

رسوم به جای مانده از قدیم

پخت سمنو و انواع خوراکی‌ها، خانه تکانی، کاشت سبزه، زیارت اموات و فاتحه برای اهل قبور از جمله رسوم دلنشینی است که مردمان با انجام آن‌ها به پیشواز بهار می‌شتابند، امروزه نیز این موارد در استان البرز مانند استان‌های دیگر کشور اجرا می‌شود.

اما رسومی نیز وجود داشته که می‌توان گفت در روزگار ما یا اجرا نمی‌شود و یا به صورت محدود در روستاهای بکر و دست نخورده به ویژه در ساوجبلاغ و طالقان انجام می‌گیرد، برنامه‌هایی هم‌چون نوروزخوانی و شال اندازی.

طعم ابیات کهن با “چاوشی”

نوروزخوانی یا چاوشی رسم جالبی بوده، به این صورت که اشخاصی که به آن‌ها “نوروزخوان” می‌گفتند، قبل از فرارسیدن بهار، به صورت دوره گرد به روستاها و شهرهای مختلف می‌رفتند و اشعاری حاوی مدح بهار یا ستایش خدا و ائمه معصومین (ع) را بداهه و یا از روی کتب حافظ و سعدی می‌خواندند که این اشعار غالبا به زبان فارسی و یا زبان‌های محلی خوانده می‌شده است.

“هدیه سوری” هدیه شیرین نوروزی

رسم دیگری که امروزه به ندرت نامی از آن می‌شنویم، شال‌اندازی است که یکی از آیین‌های باستانی وابسته به چهارشنبه‌سوری است. در این رسم جالب توجه، جوانان در شب چهارشنبه‌سوری، پس از کوزه‌ شکستن، فال‌ گوشی، قاشق‌ زنی و خاموشی آتش، تعدادی دستمال ابریشمی را به یکدیگر گره زده و به صورت ریسمانی بلند و رنگین در می‌‌آوردند، بعد از آن از پله‌ها و یا از روی دیوار خانه‌ها، خودشان را به بالای بام خانه اقوام و همسایه‌ها می‌رساندند و ریسمان را از روزنه‌ای که در میان بام‌ها به جهت بیرون رفتن دود آتش‌ یا تنور نان‌پزی تعبیه شده، به درونِ خانه می‌انداختند و با چند سرفه بلند، اهالی خانه را از آمدن خود آگاه می‌کردند. افراد خانه‌ نیز هرچیزی که به این منظور آماده کرده بودند در گوشه شال می‌گذاشتند و آن را گره می‌زدند و با تکانی آرام، به شال‌انداز می‌فهماندند که هدایا آماده است، شال‌انداز نیز ریسمان را بالا می‌کشید. هدایایی را که به این شیوه تقدیم می‌شد “هدیه سوری” می‌نامیدند.

اموات در شادی‌ها فراموش نمی‌شوند

رسم زیبای فراموش نکردن اموات در لحظات شادی‌ها، از قدیم الایام تاکنون در بین مردم ایران زمین مرسوم بوده است، به طوری که قدیم‌ترها مردم شب قبل از سال نو و در سال‌های اخیر در آخرین پنج شنبه سال به گورستان‌ها می‌رفتند. خانواده‌های البرزنشین، مقداری “توتک” خوراکی مخصوص نوروز و انواع دیگر خوراکی‌ها را در سینی‌های مسی آماده کرده و به عنوان نذری و فاتحه‌ای بین مردم پخش می‌کردند و سپس به خانه‌هایشان بر می‌گشتند.

رسم جالب دیگر مربوط به زمانی می‌شد که هنوز برق به شهرها و روستاها نرسیده بود. جوان‌ترها سر چوب‌هایی را با پارچه کهنه‌ای می‌بستند و پس از آغشته کردن به نفت روشن می‌کردند و سپس آن‌ها را روی بام‌ها می‌گذاشتند تا مسیر تردد مردم روشن شود.

“یور” همکاری مشترک زنان البرزی

“یور” یا یاری کردن همسایگان اما رسم خاص استان البرز بوده است به طوری که زنان هر محله دور هم جمع می‌شدند و نوبت به نوبت به منزل هم می‌رفتند و منازل را با کمک هم خانه تکانی می‌کردند و فرش‌ها را می‌شستند.

البرزی‌های قدیمی در گویش خود، چهارشنبه سوری را “کل چارشنبک” می‌نامیدند یعنی “چهارشنبه بی اهمیت” چرا که در ایران باستان، در پنج روز پایانی سال مردم عملا کسب و کار خود را رها می‌کردند و تنها به جشن و پایکوبی می‌پرداختند.

“توتک” شیرینی خاص البرز

بی شک یکی از شیرینی‌ها و سوغات خاص منطقه البرز، “توتک” است. این شیرینی امروزه بسیار نادر و نایاب است و جز در چند روستا اثری از آن دیده نمی‌شود. اما در قدیم، توتک به قدری جایگاه داشته است که مراسم خاصی با عنوان “توتک پزان” در بسیاری از مناطق البرز برگزار می‌شده است. چند روز مانده به سال تحویل، دختران و زنان همسایه و فامیل و دوستان دور هم جمع شده و هرسال به خانه یکی رفته و دور تنور جمع می‌شدند و ضمن خواندن شعرهایی با حال و هوای زنانه، جهت بازشدن بخت پسرها و دخترها و برطرف شدن گرفتاری‌ها و شفایافتن مریض‌ها دعا می‌کردند و مراحل پخت توتک را با کمک هم انجام می‌دادند.

کانال تلگرامی تریبون شهر

هفته نامه سیاسی اجتماعی تریبون شهر